ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο ΕΚ ΦΟΥΡΝΑΣ

Το 1660 με 1670 γεννήθηκε στον Φουρνά των Αγράφων ο Διονύσιος ο ιστοριογράφος και αγιογράφος, " ο μέγας εις αρετήν και εθνωφελή προσφοράν". Ο αδικηθείς για την αξία του έργου του, ο ταπεινός και ευσεβέστατος, καθώς μας πληροφορεί ο Θεοφάνης: Μετ' ου πολύ τοσούτον εις ύψος αλήλακε αρετών, ώστε πολλούς των εκείσε, ίνα μη πάντες είπω, υπερακόντισε, θα ανήρχετο δε εις τα αξιώματα τότε αρετής υπεροχικά, αν ηυπόρει πώγωνος... "
Πατέρας του ήταν ο παπα-Παναγιώτης, επικαλούμενος Χαλκεύς ή Χαλκιάς, λόγω της τέχνης που ασκούσε στον ελεύθερο χρόνο του, για να ενισχύει τα οικονομικά της οικογένειάς του. Στο εργαστήριό του έπλαθε τον ορείχαλκο Σε ηλικία δώδεκα ετών εγκαταλείπει τον Φουρνά και εγκαθίσταται στην Κωνσταντινούπολη, όπου εκτός από τα γράμματα εσπούδασε "και την ιεράν αγιογραφικήν τέχνην". Μετά τέσσερα χρόνια εγκαταλείπει την Πόλη και "θεία μετοικισθείς επιπνοία εφέσει μοναχικού βίου, το αγιώνυμον Όρος κατέλαβε" . Εκεί ο Διονύσιος ανέλαβε και ανοικοδόμησε το κελλί του σε "περικαλλή ναόν" του Τιμίου Προδρόμου και τον ιστόρησε με τις τοιχογραφίες που σώζονται θαυμάσια ως σήμερα.
Ακόμη συνέγραψε και το σπoυδαίο έργο την "Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης", κείμενο παραδοσιακό και ορθόδοξο, που δίδαξε στους μαθητές του και που διδάσκεται και σήμερα στις Σχολές Τέχνης.
Το 1724 επέστρεψε στην πατρίδα του - τον Φουρνά- όπου με τους μαθητές του αγιογράφησαν τον καθεδρικό Μαό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Το 1729 επέστρεψε και πάλι στο κελλί του στις Καρυές ως το 1734 που επανήλθε στο χωριό του τον Φουρνά των Αγράφων όπου ίδρυσε με "Συνοδικόν Πατριαρχικόν Σιγίλλιον" του πατριάρχη Νεόφυτου του ΣΤ΄, τη Μονή της Ζωοδόχου Πηγής και Σχολείο Κοινών Γραμμάτων.
Από το Σχολείο "εν τη σκοτεία" της σκλαβιάς αποφοίτησαν μεγάλες μορφές των γραμμάτων και του Γένους μας. Όπως ο "πολύς εν σοφία' Θεοφάνης ο εκ Φουρνά, (διάδοχος του Διονυσίου στη Σχολή του), ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός (ο εθνεγέρτης), ο Σέργιος Μακραίος ο εκ Φουρνά, ο Ιωάννης Σκλαβόπουλος ή Δημητριάδης (ο Αγραφιώτης), ο Κύριλλος ο εκ Φουρνά, ο Κύριλλος ο εξ Αγράφων, ο Ιωσήφ ιεροδιάκονος, ο Ιωσήφ ο αρχιμανδρίτης εκ Φουρνά, ο Ιάκωβος ο Φουρναίος που δίδαξε στον Τύρναβο, ο Θεοδόσιος που δίδαξε στη Μολδοβλαχία, ο Κωνσταντίνος ο Φουρναίος, ο γαβριήλ Καμπούρης Σχολάρχης στην Καστανιά Αγράφων, ο Χριστάκης Ράγκος, ο Χρύσανθος ο Αιτωλός που δίδαξε στην Κωνσταντινούπολη την Πάρο και τη Νάξο, ο Δημήτριος Χατζηπολυζώης που δίδαξε στην Τεργέστη, την Πέστη, τη Βιέννη, την Ύδρα και το Καρπενήσι και πολλοί άλλοι.
Ο Διονύσιος έγραφε τα μαθήματα που δίδασκε στους μαθητές του. Αυτά τα χειρόγραφα αποτελούν την "Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης". Ο Γάλλος Didron σε μια περιοδεία του στο Άγιο Όρος το 1840 βρήκε εκατοντάδες χειρόγραφα στα κελλιά των μοναχών. Πήρε αρκετά από αυτά τα έβαλε σε μια σειρά και έτσι είδε το φως της δημοσιότητας η "Ερμηνεία" το 1845 και σε Γαλλική μάλιστα μετάφραση. Οι ιστορικοί της Τέχνης έμειναν κατάπληκτοι από τα κείμενα. Οι συζητήσεις γύρω απ' αυτά ήταν συνεχείςκαι σε πανευρωπαΐκό επίπεδο, αφού σε λίγο αυτό το βιβλίο τυπώθηκε στη Γερμανία από τον Schafer και στη Ρωσία από τον Ouspen-sky.